Disusun Oleh : Mohd Ezli Mashut
Pendahuluan
Hari Raya Aidilfitri bukan sekadar perayaan keagamaan bagi umat Islam, tetapi juga satu perayaan yang menyatukan keluarga, menghidupkan semula adat budaya, dan memperkukuhkan jati diri bangsa. Antara elemen utama dalam kemeriahan Syawal adalah makanan tradisional dan aktiviti budaya yang diwarisi turun-temurun.
Dalam kalangan masyarakat Melayu, empat elemen penting yang sering dikaitkan dengan sambutan Aidilfitri ialah ketupat, lemang, rendang, dan meriam buluh.
Keempat-empatnya bukan sekadar simbol kemeriahan Syawal tetapi juga mempunyai nilai sejarah dan keunikan tersendiri. Dari teknik penyediaan hingga kepada simbolisme yang tersirat, setiap satu mempunyai kisah unik yang jarang diketahui.
Dalam artikel ini, kita akan menelusuri tujuh fakta menarik mengenai ketupat, lemang, rendang, dan meriam buluh yang mungkin belum anda ketahui.
---
1. Ketupat: Simbol Kepintaran dan Ketangkasan
Ketupat adalah antara makanan 'wajib' ketika Hari Raya. Ia diperbuat daripada nasi yang dimasak dalam anyaman daun kelapa sehingga menghasilkan tekstur yang padat dan kenyal. Namun, ramai yang tidak tahu bahawa ketupat sebenarnya lebih daripada sekadar makanan – ia mempunyai makna simbolik yang mendalam.
1.1. Simbolisme Ketupat dalam Budaya Melayu
Dalam budaya Melayu, ketupat melambangkan kepintaran dan ketangkasan. Proses menganyam daun kelapa untuk menghasilkan sarung ketupat memerlukan kemahiran tinggi dan kesabaran. Seorang yang mahir dalam menganyam ketupat dianggap cekap dan terampil dalam kehidupan, kerana proses ini bukanlah sesuatu yang mudah untuk dikuasai.
Selain itu, bentuk ketupat yang bersilang-silang melambangkan kompleksiti kehidupan manusia yang penuh liku. Apabila dimasak, butiran nasi yang berserakan akan bersatu dalam bentuk yang tersusun rapi, menggambarkan bagaimana persaudaraan dan perpaduan dalam masyarakat Melayu boleh dicapai dengan kesabaran dan usaha bersama.
1.2. Ketupat dalam Konteks Keagamaan
Di sesetengah tempat, ketupat dikaitkan dengan keinsafan dan penyucian diri selepas Ramadan. Istilah "kupat" dalam bahasa Jawa berasal daripada frasa _ngaku lepat_, yang bermaksud mengakui kesalahan. Oleh itu, ketupat juga boleh dianggap sebagai lambang permohonan maaf dan penyucian diri semasa Aidilfitri.
---
2. Lemang: Warisan Zaman Purba yang Bertahan
Lemang, sejenis makanan berasaskan pulut yang dimasak dalam buluh bersama santan, adalah satu lagi ikon penting Aidilfitri. Tetapi tahukah anda bahawa teknik memasak lemang ini telah digunakan sejak zaman purba lagi?
2.1. Teknik Masakan Primitif yang Masih Digunakan
Penggunaan buluh sebagai "periuk semula jadi" dalam memasak makanan telah lama diamalkan oleh masyarakat pribumi di seluruh dunia, termasuk Orang Asli dan suku kaum di Borneo. Teknik ini bukan sahaja memberi rasa unik kepada makanan tetapi juga membantu mengekalkan kelembapan nasi pulut tanpa perlu menambah air secara berlebihan.
2.2. Lemang dan Peranan Buluh dalam Tradisi Melayu
Selain digunakan untuk memasak lemang, buluh juga mempunyai kegunaan lain dalam budaya Melayu seperti pembuatan meriam buluh, peralatan muzik (seperti angklung dan seruling), serta bahan binaan rumah tradisional. Lemang merupakan contoh terbaik bagaimana masyarakat Melayu bijak memanfaatkan sumber semula jadi dalam kehidupan seharian.
---
3. Rendang: Makanan Terbaik di Dunia yang Berasal dari Nusantara
Pada tahun 2017, rendang dinobatkan sebagai "makanan terbaik di dunia" oleh CNN dalam senarai "World’s 50 Best Foods". Namun, di sebalik keenakan dan popularitinya, rendang menyimpan sejarah dan nilai falsafah yang menarik.
3.1. Simbol Kesabaran dan Kesejahteraan
Proses memasak rendang memerlukan kesabaran yang tinggi kerana ia perlu dimasak perlahan selama beberapa jam untuk memastikan daging menjadi empuk dan rempah meresap sepenuhnya. Dalam konteks falsafah, rendang menggambarkan nilai ketekunan, kesabaran, dan kesempurnaan dalam sesuatu pekerjaan.
3.2. Asal-Usul Rendang yang Berusia Ratusan Tahun
Rendang berasal dari masyarakat Minangkabau di Sumatera Barat dan telah wujud sejak lebih daripada 400 tahun lalu. Ia pada asalnya digunakan sebagai makanan tahan lama bagi perantau Minangkabau yang merantau jauh dari kampung halaman. Kaedah memasaknya yang lama memastikan rendang boleh bertahan selama berminggu-minggu tanpa perlu disejukkan.
---
4. Meriam Buluh: Hiburan Tradisional yang Semakin Dilupakan
Meriam buluh ialah satu permainan tradisional yang sinonim dengan musim perayaan, terutama di kawasan kampung. Ia memberikan pengalaman bunyi letupan yang mengasyikkan, tetapi tahukah anda bahawa ia juga mempunyai nilai sejarah yang menarik?
4.1. Asal-Usul Meriam Buluh
Meriam buluh dipercayai telah digunakan sejak zaman dahulu sebagai alat komunikasi di kawasan pedalaman. Suara letupan meriam buluh boleh didengar dari jauh, menjadikannya satu cara untuk menyampaikan isyarat tertentu, terutamanya dalam keadaan darurat atau ketika menyambut sesuatu peristiwa penting.
4.2. Meriam Buluh dan Hubungan dengan Meriam Sebenar
Permainan meriam buluh dikatakan mendapat inspirasi daripada meriam sebenar yang digunakan semasa peperangan zaman dahulu. Oleh kerana meriam sebenar sukar didapati dan mahal, masyarakat kampung mencipta alternatif menggunakan buluh dan karbida untuk meniru bunyi dentuman meriam sebenar.
---
5. Kombinasi Ketupat, Lemang, dan Rendang dalam Budaya Nusantara
Ketiga-tiga makanan ini – ketupat, lemang, dan rendang – bukan sahaja popular di Malaysia tetapi juga di Indonesia, Brunei, dan Singapura. Setiap negara mempunyai versi dan cara penyediaan tersendiri, menjadikan kepelbagaian budaya dalam Nusantara lebih kaya.
---
6. Fakta Menarik: Rendang Pernah Jadi Kontroversi Antarabangsa
Pada tahun 2018, dunia dikejutkan dengan "kontroversi rendang ayam" apabila juri dalam rancangan masakan _MasterChef UK_ mengkritik rendang kerana "tidak rangup". Kritikan ini mencetuskan perdebatan di media sosial dan menyebabkan ramai rakyat Malaysia dan Indonesia mempertahankan keaslian rendang sebagai makanan yang sepatutnya empuk, bukan rangup.
---
7. Evolusi Moden: Inovasi Baru dalam Penyediaan Makanan Tradisional
Dalam era moden, banyak inovasi dilakukan terhadap makanan tradisional. Kini, kita boleh menemui ketupat segera, lemang dalam tin, dan rendang sejuk beku yang boleh dinikmati sepanjang tahun tanpa perlu menunggu musim perayaan.
---
Kesimpulan
Ketupat, lemang, rendang, dan meriam buluh bukan sekadar tradisi tetapi warisan budaya yang penuh makna. Ia bukan sahaja menghidupkan suasana Hari Raya tetapi juga menjadi bukti keunikan dan kehebatan masyarakat Melayu dalam mengekalkan identiti mereka. Oleh itu, marilah kita terus menghargai dan mewarisi tradisi ini agar tidak pupus ditelan zaman.
---
